Zerbitzuko lanean

Durangoko Andra Mari elizpean ezagutu nuen lehendabiziko azoka. Gerediagakoen esanetan, azokaren helburua "Euskal Herrian zegoen liburugintza eta diskogintzaren ekoizpena ezagutzera ematea" zen. Urteko produkzioa ez zen oso ugaria izaten. Durangon egiten zen salmenta ere hor nonbait: azokaren bigarren urtean, 1966an, 680 liburu eta 179 disko saldu omen zituzten. Produktu guztien mila ale ere ez!

Irakurleok aski genuen Anaitasuna eta Zeruko Argia irakurtzea hileroko eta urte osoko produkzioaren berri izateko. Beste zerbaitek eramaten gintuen, bada, Durangora. Frankismoak oro gorotz bihurtzen zuen garai haietan, erresistentziazko lekukotza garbia zuten bai euskalgintzak bai azokak, eta horrek guztiak eramaten gintuen Durangoraino, Rikardo Arregik bizia galdu zuen errepide madarikatuan barrena. "Hor izan zuan istripua!", esaten genuen. Oso gazteak ginen, baina, ordurako, hasita geunden oroitzapenen loreak uzten euskararen bide bazterretan.

Frankismoaren kontrako eta euskararen aldeko enkontru bat zen, bada. Bat zetozen biak, nekez aska eta urrutira zitezkeen elkarrengandik. Halaber, komeni da gogoratzea azokari eta euskarari bekozko begiratzen ziena ez zela frankismoa bakarrik izan: ezkertiar askok bizkarra ematen zien biei, euskararen aldeko -hizkuntza ahul zapalduaren aldeko- jarrera oro pequeño burguestzat salatuz.

Ez genuen urtean zehar ikusten ez genituen euskaltzaleekin hiztxo batzuk egiteko aukera galtzen. Liburuak-eta erosiko genituen, baina baita jardun luze askoak egin ere. Nik Xabier Gereñorekin urtero izaten nuen solasa dut gogoan, eskuetan orduko argazki bat banu bezain garden ikusten ari naiz idazlearen irudia nire irudimenean. Bai Andra Mariko eliz atarian, bai azokan, harena izaten zen lehen ikusten genuen standa. Sarrera samarrean beti, estrategikoki kokatuta. Nago garai haietan Gereño zela marketingari buruz zertxobait zekien bakarra. Eta bera zela, halaber, fundamentuz saltzen zuen bakarra ere. Poesia genero ugariena zen garaian, Gereñok, auto-edizioan argitaratutako euskara ikasteko metodoez gainera, nobela funtzionalak eta antzerki laburrak ekartzen zituen, irakurketa sustatzeko eta erraz antzezteko idatziak. Bestalde, produkzio gehien-gehiena urtean zehar egiten zen, ez zen azokan erakusteko egiten lan. Horretan ere, Gereño aitzindari zen: egingo nuke bera hasi zela, sistematikoki, nobedadeak eramaten azokara.

Idazle-idazle izan nahi genuenok Gereñori goitik behera begiratzeko joera halako bat genuen, baina disimulatzen saiatzen ginen gure herra: diziplinatuak izateaz gainera, bagenuen lotsa pixka bat ere: onartzen genuen euskararen sustapena gure prurito artistikoen gainetik jarri behar zela (gerora ikasi genuenez, prurito artistikoarekin leial jokatzea da euskarari egin diezaiokegun mesederik handiena), eta bagenuen poetak zerbitzuko lana deitu zion euskalgintza klase horren eredu maitagarri bat ere: Gereño. Bada, aurreiritziak baztertu eta, urtero, Gereñoren saltokia izaten zen lehendabizi bisitatzen nuena. Bostekoa ematen genion elkarri eta jardun adeitsua izaten genuen, oraingo jende-aldrek eragiten duten itomenik gabeko solasa.

Urteak dira euskaltzale amorratuaren berririk gabe. Badakit zahar etxe batean dagoela. Badakit, halaber, gaztelaniaz idazten hasi zela egoitzako bere lagun gehien-gehienek euskararik ez zekitelako. Gereñok sentitutako komunikatzeko premiak mereziko luke azterketarik. Inoiz horretan saiatuko banintz, hizkuntzen arteko harremanei buruzko aurreiritzi teorikoak baztertzen saiatu, eta egoeren araberako argazki humano baten osatze aldera joko nuke.

Beste batean beharko.